Sekret panny Elizy - Annabel Abbs

In Beauty's dwelling all things fair, And rich, to win her sweet smiles strove;
But still young Beauty's only care Was, to watch o'er the lamp of Love.

Eliza Acton „Song” (1826)*

Dopiero po zrobieniu notatki biorę czystą kartkę i zaczynam spisywać na niej testament. Zuzanna nie wychowa się z rodzoną matką, ale musi być osobą niezależną, mieć wolność wyboru. Ponieważ bez wolności wyboru jesteśmy niczym.

Nota historyczna:

W 1842 roku Eliza Action publikuje swój wiersz z okazji pierwszej wizyty królowej Wiktorii w Szkocji. Jest panienką z dobrego domu, więc może pozwolić sobie na podobne szaleństwa, chociaż oczywiście, zamążpójście byłoby zdecydowanie milej widziane niż zajmowanie się słowem pisanym. Jej twórczość nie jest może wybitna**, ale podoba się na tyle, że wydawnictwo Longman (1826) decyduje się na publikację jej prac. Co godne uwagi, Lee Christine O'Brien***, badaczka dziewiętnastowiecznej literatury, zauważa, że Eliza cechuje się sporym poczuciem humoru i umiłowaniem prostoty, co może dziwić w odniesieniu do postrzegania romantycznej i eterycznej wizji kobiet tamtego okresu. Można powiedzieć, że te przebłyski wolnomyślicielstwa zauważalne w twórczości Action staną się zwiastunami kolejnych decyzji, które podjęła na przestrzeni następnych lat.

Niestety zapotrzebowanie na podobną twórczość jest relatywnie małe. Mimo dodruku (szaleństwo, podstawowy nakład wynosił ponad trzysta sztuk!) nie ma szans, by taka działalność stanowiła podstawowe źródło dochodu rodziny, która właśnie stanęła u progu bankructwa. Niestety, poezji nie można podać na obiad. Ba, trudno wymienić ją nawet na usługi służby. Niespodziewany koziołek finansowy sprawił, że Eliza przyjmuje ofertę swojego wydawcy na… książkę kucharską.

Przypominam, że wciąż znajdujemy się w dziewiętnastowiecznej Anglii. Część dam z towarzystwa nie ma pojęcia, gdzie znajduje się w ich domach kuchnia i jakim cudem wszelkie potrawy materializują się na stołach.

Eliza Action nie tylko wie takie rzeczy, ale i potrafi się nimi zafascynować. W 1845 roku trzyma w dłoniach swoją książkę pod tytułem Modern Cookery for Private Families. Prace nad jej wydaniem trwały dziesięć lat i z dzisiejszego punktu widzenia można uznać, że była to pozycja nie tylko innowacyjna, ale i wyjątkowo nietuzinkowa. To właśnie Eliza usystematyzowała sposób zapisu przygotowania kolejnych potraw tak, by stał się przejrzysty i zrozumiały dla przeciętnego śmiertelnika. Wpadła na pomysł, aby za każdym razem wypisać osobno wszelkie składniki oraz podać ich gramaturę. Od tego czasu nie trzeba było wyszukiwać ich mozolnie w tekście, jak czyniono to do tej pory.

Eliza Action żyła w niezwykle dynamicznych czasach obfitujących w nieustające odkrycia i zmiany. Pojawiła się elektryczność, gaz i kolej żelazna. Rewolucja przemysłowa zbudowała błyskawicznie wielkie fortuny, ale i znacznie pogłębiła różnice między tymi, którzy pławili się w luksusach, a najniższymi warstwami społecznymi. Kobieta nie potrafiła na to spokojnie patrzeć. Tak pojawił się pomysł na drugą książkę.

The English Bread (1857) to publikacja będąca wyrazem sprzeciwu Action przeciwko jakości pieczywa dla biedniejszej (często głodującej) części społeczeństwa. Przygotowywane z zanieczyszczonej mąki, ohydne w smaku wyroby nikomu nie kojarzył się z pachnącym bochenkiem chleba. Niestety, nie udało się powtórzyć ogromnego sukcesu Modern Cookery for Private Families, ale to właśnie dzięki tej pracy widać wyraźnie, że Action miała misję i z całych sił dążyła do obranego celu. Dodajmy jeszcze tylko, że ostatni raz The English Bread (w odświeżonej formie) pojawiła się na rynku wydawniczym w 1990 roku, co stanowi prawdziwy ewenement.****

Eliza nie znosiła jedzenia miernej jakości i powstającej na jej oczach mody na wysoko przetworzoną żywność. Była pierwszą odnotowaną w źródłach poetką, która zajęła się tworzeniem książek kucharskich i to w taki sposób, by był on czytelny dla osób nie posiadających dużej wiedzy. ***** Doczekała się wielu naśladowczyń, część z nich możemy nazwać plagiatorkami żerującymi na jej dorobku.

Wolna od konwenansów, łamiąca stereotypowe postrzeganie kobiety w czasach wczesnowiktoriańskich Eliza Action zdaje się być prawdziwym malowanym ptakiem.

Nie dziwię się, że stała się inspiracją dla Annabel Abbs, autorki powieści pod tytułem „Sekret panny Elizy”.

Sekret panny Elizy:

Pomysł, by wskrzesić losy Elizy Action na kartach powieści pojawił się przypadkiem, gdy Annabel Abbs przeglądała stare książki kucharskie odziedziczone po teściowej. Większość z nich okazała się po prostu nieprzystająca do dzisiejszego sposobu myślenia o gotowaniu.

Ogromne ilości składników, dziwaczne przyprawy i cały sztab pomocników niezbędnych do ich przygotowania, to tylko niektóre zarzuty, które można by im postawić. Już na pierwszy rzut oka widać, że te opracowania reprezentują zupełnie inną epokę i nie mają żadnego przełożenia na współczesność. Wśród tego zbioru, o którym chyba można powiedzieć, że brzydko się zestarzał, znalazł się jednak pewien wyjątek.

Napisana ponad dwieście lat temu w lekki i przejrzysty sposób książka Elizy Acion sprawiała wrażenie, że jej autorka urodziła się w dwudziestym pierwszym wieku i tylko z przekory udaje, że jest zupełnie inaczej.

Wgłębiwszy się w lekturę, Annabel Abbs bardzo szybko zrozumiała, iż twórczyni Modern Cookery for Private Families musi być kimś, kto nie tylko jest biegły w precyzyjnym wyrażaniu myśli, ale i znacznie przekroczył swoją epokę intelektualnie i mentalnie.

W ten sposób rozpoczęła się wielka fascynacja życiem Action, której owocem jest powieść pod tytułem „Sekret panny Elizy”. W notce prasowej możemy przeczytać, iż jest to historia idealna dla miłośników prozy Jane Austen i sióstr Brontë. Z całą odpowiedzialnością mogę stwierdzić, że tym razem obietnice wydawcy zostały spełnione, chociaż poprzeczka została zawieszona niezwykle wysoko.

Najcudowniejsze w „Sekrecie panny Elizy” jest to, że w miarę upływających rozdziałów odkrywamy ze zdumieniem, iż kulinaria są tu jedynie płaszczykiem, pod którym ukryty jest prawdziwy przekaz tej książki. Mowa o odwadze do bycia sobą, umiejętności podejmowania ogromnych wyzwań i przystosowania się do aktualnej sytuacji życiowej bez względu na wszelkie przeszkody. Bardzo łatwo realizuje się cele, gdy podążamy ścieżką, która wcześniej została już przetarta, ciesząc się wsparciem najbliższych i przyjaciół.

Eliza Action rozwijała się pomimo wszelkich problemów, opierając się głównie na sobie samej. To zaskakujące, ile miała w sobie samozaparcia i sił.

Annabel Abbs udało się uniknąć zbudowania postaci kryształowej i posągowej, a przecież nie trudno o to, gdy mowa o osobie, która osiągnęła tak wiele i jej dorobek stanowi podwaliny współczesnej cywilizacji takiej jaką znamy ją obecnie******. Jej Eliza stąpa mocno po ziemi, ocenia ludzi za to, jakimi są, a nie skąd pochodzą. Potrafi budować pozytywne relacje, ale i spojrzeć wysoko ponad głowami innych, kierując się własnym intelektem i takim też systemem wartości.

To niezwykle budująca powieść, po którą powinna sięgnąć każda kobieta. Jest jak lekarstwo, które w formie lekkiej i dobrze napisanej powieści daje nadzieję, że każda z nas może mieć realny wpływ na własne losy. Dzięki „Sekrecie panny Elizy” po raz pierwszy usłyszałam o tej niezwykłej postaci, która w świadomości polskiego czytelnika dotychczas nie istniała. Mam nadzieję, że ta historia będzie inspirująca dla wielu osób.


---------------------------------------------------------------------------------

* https://quotepark.com/pl/autorzy/eliza-acton/

** Aylett, Mary; Ordish, Olive (1965). First Catch Your Hare. London: Macdonald, pp. 181–182.

*** Lee Christine O'Brien , The Romance of the Lyric in Nineteenth-Century Women's Poetry

**** https://en.wikipedia.org/wiki/Eliza_Acton

***** Annabel Abbs, Sekrety panny Elizy, s.382

****** https://matfel.pl/product-pol-717416-Modern-Cookery-for-Private-Families-Eliza-Acton.html?utm_source=iai_ads&utm_medium=google_shopping